Noyob hayvon turlari hisobi va kadastri laboratoriyasi

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 8-iyundagi “O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi ilmiy tashkilotlarini moliyalashtirish tizimini takomillashtirish va samaradorligini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 366-son qaroriga muvofiq 2020-yilda O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Zoologiya institutining tarkibiy bo‘linmasi sifatida tashkil etilgan, 24-ilova.

• O‘zbekiston Respublikasi hududida yashovchi kamyob va yo‘qolib ketish xavfi ostida bo‘lgan umurtqali hayvonlar turlarini, shuningdek, ularning yashash muhitini o‘rganish.
• Umurtqali hayvonlarning kamyob va yo‘qolib ketish xavfi ostidagi turlarining davlat kadastrini yuritish.
• O‘zbekiston Respublikasi Qizil kitobiga kiritish uchun turlarni ularning zamonaviy maqomi, mavjud tahdidlar va O‘zbekiston Respublikasi Qizil kitobida belgilangan yo‘qolib ketish xavfi toifalariga muvofiq baholash (VMQ 1034, 2018, 2025 yy.) va TMXI (IUCN Red List Categories and Criteria; IUCN Qizil ro‘yxati 2024-2).

1. Laboratoriya mudiri — Bikova Elena Aleksandrovna
2. Katta ilmiy xodim – Gritsina Mariya Alekseyevna
3. Kichik ilmiy xodim – Yesipov Aleksandr Viktorovich
4. Kichik ilmiy xodim – Abduraupov Timur Valerevich
5. Katta ilmiy xodim – Yorqulov Javlon Mahmudovich
6. Stajyor-tadqiqotchi – Nurmamatova Hulkar Abdurahmon qizi
7. Laborant – Salimov Erik Timurovich
8. Laborant – Adilova Dinara Remziyevna

• Kunlik faollik eng yuqori bo‘lgan davrda marshrut hisoblari (piyoda va avtomobil) vaqtida hayvonlar va ularning hayot faoliyati izlarini vizual kuzatish.
• Ratsionni o‘rganish va noyob hayvon turlarini aniqlash uchun yirtqich qushlar pogadkalarini to‘plash va tahlil qilish.
• Uzoq masofadagi hayvonlarni qayd etish uchun optik asboblardan foydalangan holda nuqtaviy hisobga olish.
• Tadqiqot obyektlarini uzoq muddatli kuzatuvni ta’minlaydigan fotoqopqonlar yordamida qayd etish.
• Geoaxborot texnologiyalaridan (GAT) foydalangan holda fazoviy tahlil usullari, jumladan turlarning tarqalishi va ularning yashash joylarini o‘rganish uchun xaritalash va masofadan zondlash.
• Turlarning genetik xilma-xilligi va filogeografiyasini o‘rganish uchun molekulyar genetik tahlil qilish.
• Kamyob va yo‘qolib borayotgan turlar bilan uchrashish, shuningdek, ularni saqlab qolish uchun mavjud xavflar haqida ma’lumot olish uchun mahalliy aholi o‘rtasida so‘rovlar va anketalar o‘tkazish kabi sotsiologik usullar.
• Tanlangan mezonlar asosida umurtqali hayvonlarning asosiy yashash joylari holatini baholash.

“Qoraqalpog‘iston yovvoyi hayvonlarining kamyob va yo‘qolib ketish xavfi ostidagi turlari kadastri” 2020-2021 yy. Qoraqalpog‘iston faunasining kamyob va yo‘qolib ketish xavfi ostidagi hayvon turlarining tarkibi, maqomi, tarqalishi aniqlangan, ularga ta’sir etuvchi omillar aniqlangan, ushbu turlarning yo‘qolib ketish xavfi baholangan va ularni saqlab qolish bo‘yicha chora-tadbirlar taklif etilgan. Qoraqalpog‘iston Respublikasi hududida yashovchi, O‘zbekiston Respublikasi Qizil kitobiga kiritilgan 67 turdagi umurtqali hayvonlar, jumladan, 6 turdagi sudralib yuruvchilar, 46 turdagi qushlar va 15 turdagi sutemizuvchilar bo‘yicha kadastr hujjatlari tayyorlandi. Kadastr ma’lumotlari bilan birga 2000 dan ortiq yozuvlar Yagona davlat tizimiga kiritildi.

“Umurtqali hayvonlarning kamyob va yo‘qolib borayotgan turlarini hisobga olish, kadastrini yuritish va monitoring qilishning ilmiy asoslarini yaratish (Farg‘ona vodiysi misolida),” 2021-2024 yy. Farg‘ona vodiysining uchta viloyati (Farg‘ona, Namangan, Andijon) hayvonot dunyosining kamyob va yo‘qolib ketish xavfi ostidagi turlarining tarkibi, maqomi, tarqalishi, ularga ta’sir etuvchi omillar aniqlangan, ushbu turlarning yo‘qolib ketish xavfi baholangan va ularni saqlab qolish bo‘yicha chora-tadbirlar taklif etilgan. Farg‘ona, Namangan, Andijon viloyatlari hududida yashovchi, O‘zbekiston Respublikasi Qizil kitobiga kiritilgan 50 turdagi umurtqali hayvonlar, jumladan, 8 turdagi sudralib yuruvchilar, 32 turdagi qushlar va 10 turdagi sutemizuvchilar bo‘yicha kadastr hujjatlari tayyorlandi. Yagona davlat tizimiga 336 ta tarixiy 1337 ta zamonaviy ma’lumotlar kiritilgan.

Laboratoriyamiz xalqaro tashkilotlar bilan faol hamkorlik qiladi, konferensiyalarda ishtirok etadi, qo‘shma xalqaro tadqiqot loyihalarini amalga oshiradi.

• O‘zbekiston Fanlar akademiyasi Zoologiya instituti va La Sierra universiteti o‘rtasida hamkorlik to‘g‘risida shartnoma. Kaliforniya shtati, AQSH, 2019-2024-yy.
• Mixael Zukkov nomidagi tabiatni muhofaza qilish jamg‘armasi (Germaniya) va O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Zoologiya instituti o‘rtasida o‘zaro anglashuv memorandumi. 2018-2022-yy.
• – O‘zbekiston Respublikasi Zoologiya instituti va Xitoy Fanlar akademiyasi Chendu biologiya instituti (The Chengdu Institute of Biology of Chinese Academy of Sciences) o‘rtasida ilmiy hamkorlik to‘g‘risida bitim. Xitoy Xalq Respublikasining Sichuan provinsiyasi, 2019-2024 yy.
• Kent universiteti (University of Kent) va O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Zoologiya instituti o‘rtasida o‘zaro anglashuv memorandumi. 2020-yil.
• O‘zbekiston Fanlar akademiyasi Zoologiya instituti va Rossiya Fanlar akademiyasi Ural bo‘limi O‘simliklar va hayvonlar ekologiyasi instituti o‘rtasida hamkorlik to‘g‘risida shartnoma. 2021-yil.
• O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Zoologiya instituti va Tor Vergata universiteti (University of Rome Tor Vergata, Italiya) o‘rtasida o‘zaro anglashuv memorandumi. 2023-yil.
• O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Zoologiya instituti va Tabiiy tarix muzeyi – Leybnis nomidagi Evolyutsiya va bioxilma-xillik instituti o‘rtasida o‘zaro anglashuv memorandumi, Germaniya. 2023-yil.
• O‘zbekiston Fanlar akademiyasi Zoologiya instituti va “Tyumen davlat universiteti” Federal davlat avtonom ta’lim muassasasi (FDMAU) Biologiya instituti o‘rtasida hamkorlik shartnomasi, Rossiya. 2022-yil.
• Oksford universiteti (University of Oxford) va O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Zoologiya instituti o‘rtasida o‘zaro anglashuv memorandumi. 2022-yil.
• O‘zbekiston Fanlar akademiyasi Zoologiya instituti bilan Polsha Fanlar akademiyasi muzeyi va Zoologiya instituti o‘rtasida hamkorlik to‘g‘risida shartnoma, Polsha. 2022-yil.

CMS, CITES, IUCN, F&F, Traffic International

CMS COP14, WHC10, VI Respublika ilmiy-amaliy anjumani

Xalqaro iqlim tashabbusi (IKI) One Health in Nature Conservation loyihasi -Enhancing landscape resilience to zoonotic disease emergence by consolidating nature conservation systems in Central Asia (Tabiatni asrash uchun yagona salomatlik: Markaziy Osiyoda tabiatni muhofaza qilish tizimlarini birlashtirish orqali zoonozlarning paydo bo‘lishiga landshaft chidamliligini oshirish), 2025-2028-yy.

Xalqaro hamkor: Tabiatni muhofaza qilish xalqaro ittifoqi IUCN
Loyihaning maqsadi: Turlarni saqlash, hududlarni boshqarish va atrof-muhit salomatligini ta’minlash uchun “Yagona salomatlik” yondashuvini joriy etish:1. METH va METHning (rasman tan olingan METHning bir qismi bo‘lmagan hududi) samarali mintaqaviy tarmog‘ini kengaytirish orqali landshaftlarning epidemiyalarga chidamliligini oshirish;
2. Patogenlarning asosiy turlari va asosiy yuqish yo‘llari haqida bilimlarni shakllantirish;
3. Kasalliklar va patogenlar monitoringini tabiatni muhofaza qilish harakatlarini rejalashtirish va amalga oshirishga integratsiyalash;
4. Kasalliklar tarqalishi xavfini kamaytirish, bioxavfsizlik va sanitariya normalari bo‘yicha chora-tadbirlarni kuchaytirish uchun zarur bo‘lgan bilimlarni olishga ko‘maklashish yo‘li bilan aholining zoonoz kasalliklarga moyilligini kamaytirish.

Loyiha INL Countering the Illicit Pet Trade in South and Central Asia (Janubiy va Markaziy Osiyoda uy hayvonlarining noqonuniy savdosiga qarshi kurashish), 2024-2025 yy.

Xalqaro hamkor: Fauna & Flora, Buyuk Britaniya.
Loyiha maqsadi: Markaziy Osiyoda uy hayvonlari sifatida foydalaniladigan yovvoyi hayvonlarining noqonuniy savdosi haqidagi bilimlarni kengaytirish. Yovvoyi hayvonlarni tutqunlikda ko‘paytirish va saqlash ko‘lami va rolini hamda savdo ko‘lamini tushunishni yaxshilash, ekzotik uy hayvonlari sifatida sotiladigan yovvoyi hayvonlarni himoya qilish uchun me’yoriy-huquqiy bazani baholash va yovvoyi hayvonlarning noqonuniy savdosiga qarshi kurashish bo‘yicha mintaqalarning sa’y-harakatlarini qo‘llab-quvvatlaydigan tajriba va eng yaxshi amaliyotlar almashinuvini rag‘batlantirish.

Loyiha Darwin Initiative Resurrection Island: enterprise, conservation and development around the Aral Sea (Vozrojdeniya oroli: tabiatni asrash va Orolbo‘yi mintaqasini rivojlantirish), 2021-2024  гг.,

Xalqaro hamkor: Oksford universiteti, Buyuk Britaniya
Loyihaning maqsadlari: Orol dengizining qurigan tubida ushbu hududning noyob biologik xilma-xilligini saqlab qolish va mahalliy aholi uchun barqaror daromad manbalarini yaratishga, shu jumladan turizmning barqaror shakllarini (ekologik turizm) rivojlantirish orqali ko‘maklashish, shuningdek, “tabiat uchun yo‘qotishlar nolga teng va undan yuqori” tamoyilini qo‘llash orqali biologik xilma-xillikka ta’sirni yumshatishni ta’minlash.

Loyiha Illegal Wildlife Trade Challenge Fund / Fauna & Flora “Building effective responses to Illegal Wildlife trade across Central Asia” (Markaziy Osiyoda yovvoyi tabiatga qarshi jinoyatlarga qarshi kurashish salohiyatini oshirish va ko‘maklashish), 2022-2024 yillar.

Xalqaro hamkor: Fauna & Flora, Buyuk Britaniya.
Loyihaning maqsadlari: O‘zbekiston, Qirg‘iziston, Qozog‘iston, Tojikiston o‘rtasidagi transchegaraviy hamkorlikni quyidagilar orqali mustahkamlash:1. Markaziy Osiyoda yovvoyi tabiat obyektlarining noqonuniy aylanmasiga qarshi kurashish bo‘yicha idoralararo va mintaqaviy hamkorlikni rivojlantirish.
2. Markaziy Osiyoda hayvonot dunyosining noqonuniy savdosiga qarshi kurashishda huquqni muhofaza qilish organlarini tekshirish va qo‘llash bo‘yicha manfaatdor tashkilotlar va idoralarning funksiyalari va salohiyatini kuchaytirish.
3. Markaziy Osiyoda yovvoyi tabiat obyektlarining noqonuniy aylanmasiga qarshi samarali kurashish uchun huquqni muhofaza qilish organlari xodimlarining salohiyatini oshirish.
4. To‘rtta mamlakatda tegishli manfaatdor tomonlar bilan yovvoyi tabiat obyektlarining noqonuniy savdosi muammosini hal qilishda qo‘shimcha yondashuv sifatida jinoyatchilikning oldini olish strategiyalarini joriy etish.

Bu davrda 80 dan ortiq ilmiy ishlar nashr etilgan, ulardan ba’zilari quyidagilar

1. Абдураупов Т. В. Аннотированный список пресмыкающихся Ташкентской области // Матер. научно-практической конференции. «Зоологическая наука Узбекистана: современные проблемы и перспективы развития». — Ташкент, 2020. — С. 265-277.
2. Быкова Е.А., Есипов А.В., Азимов Н.Н., Абдураупов Т.В., Грицына М.А., Ганиев Б.А.  К вопросу о фауне бывших островов Аральского моря в весенний период // Матер. научно-практической конференции. «Зоологическая наука Узбекистана: современные проблемы и перспективы развития». — Ташкент, 2020. — С. 270-276.
3. Быкова Е.А., Есипов А.В. Мелкие млекопитающие плато Устюрт в питании филина Bubo bubo // Русский орнитологический журнал. 2021. Том 30. Экспресс-выпуск № 2095. С. 3517-3519.
4. Грицына М.А., Быкова Е.А., Тен А.Г., Абдураупов Т.В., Есипов А.В. Состояние популяций копытных Западного Тянь-Шаня (Узбекистан) как кормовой базы снежного барса // Хоразм Маъмун академияси ахборотномаси: илмий журнал, 2023. — №МС (103). – Б. 71-76.
5. Грицына М. А., Мармазинская Н. В., Быкова Е. А., Абдураупов Т. В., Есипов А. В., Салимов Э. Т. Индийский медоед (Mellivora capensis) на плато Устюрт (Узбекистан) // Современное состояние и проблемы сохранения биоразнообразия плато Устюрт: мат-лы Междунар. науч.- практич. конф., посвящѐнной 40-летию Устюртского природного государственного заповедника (г. Жанаозен, Казахстан) / гл. ред. А. П. Лактионов. Астраханский гос. ун-т им. В. Н. Татищева, 2024. С. 261–268
6. Грицына М.А., Мармазинская Н.В., Мардонова Л.Б., Митропольский М.Г. Опыт внедрения системы мониторинга растительного и животного мира на примере ландшафтного заказника «Сайгачий» в Узбекистане // Saiga News, 26. – С. 25-27.
7. Есипов А.В., Быкова Е.А. Териофауна новообразованной пустыни Аралкум по данным, полученным с помощью фотоловушек // Международной научно-практической конференции «Териофауна Беларуси и сопредельных регионов». – Минск, 2024. – С. 78-81.
8. Салимов Э.Т., Грицына М.А. Редкие виды и сезонная динамика водных и околоводных птиц на рыбопрудовом хозяйстве «Балыкчи» IBA UZ031 // Зоологическая наука Узбекистана: современные проблемы и перспективы развития: мат-лы VI респуб. науч.-практич.  конф. 2024. С. 318-323
9. Abduraupov T.V., Nazarov R.A. (2024). History of herpetofauna studies in Uzbekistan, current problems of land development and possible solutions (Key Herpetological Areas) // 10^th World Congress of Herpetology. Book of Abstracts. Kuching, Sarawak, Malaysia. pp. 714.
10. Jablonski, Daniel; Mebert, Konrad; Masroor, Rafaqat; Simonov, Evgeniy; Kukushkin, Oleg; Abduraupov, Timur; Hofmann, Sylvia Evolution shaped by rivers in deserts and mountain valleys: phylogeography of Anatolian and Central Asian Dice Snakes // Serpentes: Natricidae. Current Zoology, 2022.

• Hayvonot va o‘simlik dunyosi eksport/import obyektlarining qisqacha ta’rifi.
• O‘zbekistonning Samarqand viloyati umurtqali hayvonlarining kamyob va yo‘qolib borayotgan turlari kadastri.
•  O‘zbekiston Respublikasida qor qoploni populyatsiyasining holati. Saqlash bo‘yicha mavjud va zarur chora-tadbirlar

Internet manbalari

https://www.facebook.com/share/g/15XR4kUdUJ/?mibextid=wwXIfr

https://www.facebook.com/share/1QqkYrHn3Z/?mibextid=wwXIfr

https://t.me/birdsuz

https://birds.uz/

https://saiga-conservation.org/